Dünya Pi Günü, her yıl 14 Mart’ta (3/14) kutlanan, matematik sabiti pi (π) sayısının onuruna adanmış bir gündür.
Her yıl 14 Mart’ta sayısalcılar ve matematik sevdalıları için irrasyonel sayıların en ünlüsü olan pi sayısı üzerinde durup düşünmek geleneksel bir hal aldı. π şeklinde yazılan ve 3.14 rakamıyla özetlenen bu basit görünümlü sayı, matematiğin modern dünyamızda ne kadar pratik, şiirsel ve derin olabileceğinin bir hatırlatıcısı olarak hizmet ediyor.
Pi sayısı nedir?
Pi (π), bir dairenin çevresi ile çapı arasındaki oranı tanımlayan bir sabit. Genellikle 3.14 olarak iki ondalık basamağa indirgenen irrasyonel bir sayı. Neden indirgeniyor? Çünkü hiç bitmiyor haliyle yazması biraz zaman alabilir… Dileyenler ilk 200 ondalık basamağı şarkı formunda dinleyebilir. Eşlik etmeyi unutmayın!
Sembolik olarak, pi terimi yalnızca bir sayıdan daha fazlasını da temsil etmesi için seçildi. 18. yüzyılın başlarında kullanılmasından önce nicelik; kesirler ve birtakım terimlerle temsil ediliyordu ancak bunların hiçbiri, kendini tekrarlamayan ondalıkların sonsuz ve anlaşılmaz uzunluktaki dizisini yeterince yansıtamıyordu.
William Jones ilk kez “çap ile çevre arasındaki kesin oranın asla sayılarla ifade edilemeyeceğinden” şüphelenmiş olsa da 1768’de İsviçreli bilim insanı ve Johann Heinrich Lambert pi sayısının irrasyonel bir sayı olduğunu kanıtlayana kadar kimse bu durumu ortaya koyamadı.
Pi sayısı ilk ne zaman hesaplandı?
Görünen o ki, dairelerle haşır neşir olmaya başladığımızdan beri, şeklin boyutu ne olursa olsun, çevreyi oluşturmak için yaklaşık üç çap gerektiğini biliyorduk. Bu oranın kanıtları, yaklaşık 4 bin yıl önce, bir dairenin içine düzgünce yerleştirilen bir altıgenin çevresinin, yarıçapının altı katına eşit olduğunu anlayan ve bize 3.125 değerini veren Babillilerin matematiğinde dahi bulunmakta.
Antik Mısır’da ise yaklaşık MÖ 1650 yılında üretilen Rhind Papirüsü’nde “bir çapın 1/9’unu çıkarıp kalanın üzerine bir kare inşa ederseniz; bunun alanı daireyle aynı olur” ifadesi yer alıyordu ve bu da 3.16049 değerine denk geliyor.
Siraküzalı Arşimet de bu soruna el atarken Babilliler gibi çokgenleri kullanarak, kenarları çarparak, 3 ile 1/7 ve 3 ile 10/71 arasında daha teorik bir değere ulaştı.
Pi sayısı neden bu kadar popüler?
Tüm çemberler için bir sabit olan pi, fizik ve geometrideki çok çeşitli olgu ve kavramları tanımlamaya yardımcı olmak için kullanılabilen temel bir ilke. Bu da onu nehirlerin kıvrımlarından atomların yapısına kadar doğal dünyayı analiz etme ve tanımlamada çok çeşitli uygulamalarda kullanışlı hale getiriyor.
Hatta ortada çemberler dahi yokken pi garip denklemlerde karşımıza çıkabiliyor. Örneğin, herhangi iki tam sayının ortak pozitif çarpanının bulunmama ihtimali (bu duruma “aralarında asal sayılar” deniyor) 6/π^2 (altı bölü pi kare) formülüyle ortaya koyulmakta.
Tabii pratik ve matematiksel uygulamalarının ötesinde pi sayısı, halkın ilgisini yalnızca şiirsellik ve estetik duygusuyla da çekiyor. San Francisco’daki Exploratorium’da çalışan fizikçi Larry Shaw, 1988’de bir toplantı sırasında, 14 Mart tarihinin pi’nin ilk üç sayısı olan 3.14’ü yansıttığının altını çizdi.
Böylece bilim ve matematiğin kutlandığı gün doğmuş oldu. Otuz yılı aşkın bir süredir bu gün dünya çapında kutlanıyor; pi’ye dair önemsiz bilgiler ve matematik problemleri paylaşılıyor ve en ünlü dairesel tatlı olan turta (İngilizcede turta anlamına gelen “pie” ile “pi” aynı okunuşa sahip) pişiriliyor.
Kaynak: Science Alert
